چاهکوه ؛ پدیده شگفت آور قشم

اینجا قشم است؛ جزیزه ای طبیعی، بکر و دست نخورده! فصل خوبی به قشم رفته بودیم؛ بله! اسفند به جنوب سفر کرده بودیم .آب و هوا معتدل و مرطوب است و مسافران نوروزی کم کم به این دیار رهسپار می شدند؛ برخی فقط به قصد خرید. برخی به قصد تفریح. گروه ما هم مانند همیشه هم به قصد سیاحت آمده بود و هم به قصد خرید!
به هر حال در این گزارش اگر بخواهیم از تجربیات گروه بگوییم، دستمان تنگ می شود برای معرفی یکی از پدیده های طبیعی این جزیره آرام و پاک. اینجا هدفمان معرفی تنگه چاهکو است که در ژئوپارک جهانی قشم واقع شده است.
این تنگه به ماننده دره ستاره های قشم، به دستور خالق هستی بخش ساخته و پرداخته شده و چه نقشی زده است این خالق طبیعت!

● ژئوپارک قشم

در امتداد درازای جزیره قشم، رشته کوهی قرار گرفته که ارتفاع آن به ندرت از ۳۰۰ متر تجاوز می کند. طول این رشته کوه که از شرق به غرب در سراسر جزیره کشیده شده است، تقریباً مساوی با طول قشم و درحدود ۱۱۰ کیلومتر است.
کوه های قشم وضع و شکل کاملاً ویژه ای دارند. این کوه ها از لایه های رسوبی افقی و موازی تشکیل شده اند به گونه ای که پیگیری لایه های مختلف کوه در سراسر جزیره کاملاً ممکن است. تنها در ۲ نقطه، به دلیل حضور گنبدهای نمک، ترتیب و شکل قرار گرفتن لایه ها از حالت افقی خارج شده است.
در بخش غربی جزیره که گنبد نمک (کوه نمکدان) قرار گرفته، ارتفاع این لایه ها در اثر فشار گنبد افزایش یافته و به ۳۹۵ متر رسیده است. در بقیه ارتفاعات جزیره بلندی کوه ها در حدود ۲۰۰ متر است. در بلندای این ارتفاعات دشت های مسطحی قرار دارند که پوشش گیاهی بسیار خوب نیز دارند (مانند منطقه موسوم به بام قشم که درختان کهنسالی در آن وجود دارد). اطراف این کوه ها را دیواره های بلند فراگرفته اند که در اثر باد و باران و دریا فرسایش یافته و شکل های بدیعی به وجود آورده اند.

● نخستین ژئوپارک کشور در جزیره قشم

دشت ها، دره ها، سواحل و کوه های جزیره هم وضعی یگانه و کم نظیر از نظر پوشش گیاهی، حضور حیات وحش و وجود پدیده های نادر زمین شناسی دارند.
بخش غربی جزیره قشم از بیشترین زیستگاه های با ارزش برخوردار است و پدیده های زمین شناسی بسیار زیبا، بی نظیر و عظیم در این بخش جزیره به وفور دیده می شود.
در این بخش از جزیره علاوه بر گونه های گیاهی و جانوری زیبا، کمیاب و در خطر انقراض که در سطح ملی و همچنین جهانی از ارزش بسیاری برخوردارند، پدیده های زمین شناسی نادر و بی مانندی نیز وجود دارند که هریک به تنهایی جذابیت و زیبایی خاص دارند.
مجسمه های طبیعی و نقش برجسته های پراکنده، چین خوردگی ها و کوه های شگفت آور، سطوح تخت و صفه ها در ارتفاعات، ستون های حاصل از عوامل فرسایش، برجستگی ها و فرورفتگی های به وجود آمده از هوازدگی، مخروط افکنه ها و قطعه های فروافتاده در پای ارتفاعات، کوهسرها و هیکل های که دست هنرمند طبیعت به تازیانه باد و باران پدید آورده، تندیس های اعجاب آوری که در شکل های مختلف همچون لاک پشت، سگ، مارمولک، اسب آبی یا حتی چهره آدمی در حال خشم و فریاد و... همه و همه بخش بزرگی از طبیعت مسحور کننده قشم هستند و از جاذبه های کم نظیر طبیعت گردی این جزیره به شمار می روند.
در سواحل جنوبی بخش غربی جزیره از بندر ماهیگیری سلخ تا روستای کانی ـ یعنی در فاصله ۳۰ کیلومتری از ساحل جزیره ـ روستا، مزرعه و هیچ نوع تمرکز و تجمع انسانی وجود ندارد. در بخش غربی جزیره، حضور انسان و فعالیت های دامداری و کشاورزی از زمان های قدیم بسیار ناچیز بوده است و هم اکنون نیز قابل توجه نیست. در این بخش از جزیره پدیده هایی وجود دارند مانند جنگل های حرا، گنبد نمک، غارهای نمک، چشمه های آب معدنی، تنگه چاهکو، تنگ عالی، بام قشم، دره تندیس ها، کلات کشتاران و ده ها تخته سنگ و صخره با شکل های عجیب و غریب.
با توجه به غنای طبیعی و قابلیت های تنوع زیستی جزیره و بویژه بخش غربی آن است که نسبت به حفاظت این بخش اقدام جدی به عمل آمد و نزدیک به ۵۰۰ کیلومتر مربع از آن برای یک منطقه حفاظت شده با عنوان ژئوپارک در نظر گرفته شد.
موقعیت و ویژگی های زمین شناسی جزیره قشم و وجود پدیده های بسیاری از آثار نادر زمین شناسی دلیل بسیار قانع کننده ای بود که حفاظت از بخش غربی جزیره به شکل ژئوپارک صورت گیرد.

● تنگه چاهکوه

تنگه شگفت انگیز چاهکو در روستای چاهوی شرقی جزیره قشم، با حفره ها و دالان ها و اشکال اعجاب آور در دیواره های خود بیننده را مبهوت می کند. نظیر این پدیده زمین شناسی در آلمان، انگلیس، چین، آمریکا و چند کشور دیگر وجود دارد.
تنگه چاهکوه، پدیده ای شگفت از فرسایش سنگ های رسوبی زمین، در جزیره قشم واقع شده که کمتر معرفی شده و به همین دلیل کمتر مورد بازدید گردشگران قرار گرفته است.
دره یا تنگه چاهکو، در بخش شهاب از توابع شهرستان قشم، دره ای به عمق ۱۰۰ متر، نمایشی از فرسایش سنگ های رسوبی است. این دره در ۷۰ کیلومتری شهر قشم و در کنار روستای چاهوی شرقی، در بخش غربی ساحل شمالی جزیره قشم قرار دارد و یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری جزیره قشم است.
این دره شگفت انگیز، در دل یک کوه سنگی یکپارچه که به شکل ضربدر برش خورده قرار دارد. چاهکو در ابتدا عریض و با دیواره های بلند در برابر دیدگان مخاطب ظاهر می شود، ولی بتدریج از عرض آن کاسته تا جایی که عبور از میان آن دشوار می شود این درحالی است که ارتفاع دیواره ها همچنان زیاد است و به همین دلیل داخل دره نور کمی وجود دارد.
این دره از چهارسو، چهارتنگه دارد که در جاهایی دیواره ها به هم می رسند و فاصله ۲ دیواره از هم شاید به حدود
نیم متر برسد. به نظر می رسد این دره و دره های مشابه اطراف آن مربوط به شکستگی های طاقدیس بزرگی باشند که بر ایجاد گنبد نمکی نمکدان هم نقش داشته است.
جنس سنگ های چاهکو، از سنگ های رسوبی موسوم به سنگ های آهکی و مربوط به رشته کوه زاگرس می شوند که جزو یکی از ۳ گروه سنگ های موجود در طبیعت (رسوبی، آذرین و دگرگونی) قرار می گیرد.
در دیواره های دره چاهکو، فرسایش آبی و انحلال، شیارهای عمیق و طویل و انواع حفره های عدسی، قاشقی و کروی شکل را حفر کرده اند. وجود شیارها و خطوط فرسایش موازی و همچنین حفره و طاقچه بر بدنه عمود این دره و نیز وجود جوی های سنگی در کف دره، موجب شده تا تنگه چاهکو به اعجاب تبدیل شود. طرح ها و اشکالی که روی دیواره های این تنگه زیبا نقش بسته هر بیننده ای را تحت تأثیر قرار می دهد. اشکالی که خیال انگیز و رویاگونه اند و مانند آثار هنری ارزشمندی شده اند که به دست هنرمند توانایی به وجود آمده اند.
باد، آب باران و بارش های سیل آسا و شدید از مهم ترین دلایل وجود این حفره های زیاد در میان دیواره چاهکو است. سنگ های چاهکو دارای آهک یا بی کربنات کلسیم است که اسید آب باران دلیل حل شدن آنها و ایجاد شکاف ها و حفره های کوچکی در میان آنها شده و این حفره ها در طول چند میلیون سال بزرگ تر شده و تبدیل به دالانه های جالبی شده اند. در این میان، جاری شدن آب در زمان بارندگی، زیبایی این دره را دوچندان می کند.

● شیب های v شکل

در حوالی روستای چاهو در کناره شمالی بخش غربی جزیره، دودره عمود برهم با دیواره های عمودی بلند دیده می شوند که مورفولوژی شبه کارستی را نشان می دهند. در کف یکی از دره ها که امتداد تقریباً شمالی ـ جنوبی دارد حفره های کم عمق و نیمه عمیق چاه مانندی وجود دارند که محل انباشت و ذخیره آب های جاری شده در دره ها بوده و مورد استفاده اهالی منطقه قرار می گیرند.
ورودی دره شمالی جنوبی از سمت شمال عریض تر و کم شیب تر است و شکل کمابیش u مانندی را نشان می دهد. هرچه به سمت جنوب پیش می رویم دره کم عرض تر شده. شیب آن افزایش می یابد و در انتها به شکل V درآمده و صعب العبور می شود. این مشخصات نشان دهنده سیلابی بودن دره است.
دیواره های دره شیارها و خطوط فرسایشی موازی متعددی را نشان می دهند که بعضاً این شیارها عمق بیشتری پیدا کرده و فرم های قاشقی یا قیفی را به خود می گیرند.
جنس دیواره ها عمدتاً از ماسه سنگ آهکی سست بوده و به دلیل وجود میان لایه های مارن قرمز، سیلت و آهک شاهد انحلال و فرسایش های شدید در این بخش ها هستیم به گونه ای که در تمامی طول دیواره دره حفره ها متعدد کوچک و بزرگ نمایان هستند. به نظر می رسد چاه های کم عمق آب که مورد استفاده اهالی قرار می گیرد از سوی دست حفاری شده اند اما این حفاری در ادامه حفره های انحلالی عمیق صورت پذیرفته و درواقع کار طبیعت از سوی بشر تکمیل شده است. همچنین در طول دره اصلی و دره عمود بر آن کانال باریک جوی مانندی دیده می شود که ظاهراً برای هدایت و انتقال آب دره ها به داخل چاه حفر شده است.
این تنگه به دلیل دارا بودن دیواره های عمودی نسبتاً مرتفع، وجود شیارها و خطوط فرسایش موازی و عمیق و همچنین انواع حفره های نیمه کروی و بیضوی از زیبایی ویژه ای برخوردار است.

● توسعه چاهکوه قشم و نگاه ملی

گردشگران چاهکوه به گفته معاون امورسیاحتی سازمان منطقه آزاد قشم، جنسی عام به مانند سایر گردشگران ندارند.آنها یا محقق اند یا دلباخته طبیعت. به همین دلیل ساخت تأسیسات گردشگری به منظور حفظ جاذبه های طبیعی این تنگه به راحتی امکانپذیر نیست.
محمد ابراهیم لاریجانی می گوید: تنگه چاهکوه یکی از جاذبه های ژئوپارک قشم است و تاکنون اقدام هایی در حد تأیید سازمان یونسکو در این تنگه انجام شده است.
وی در ادامه می افزاید: ساخت جاده به طول ۴ کیلومتر، ساخت سرویس بهداشتی، نصب چند تابلو آموزشی و زیست محیطی، نصب سطل زباله، ساخت پارکینگ و دایر کردن کیوسک نگهبانی از جمله اقدام سازمان منطقه آزاد قشم دراین تنگه گردشگری به شمار می آید.
وی شناخته شدن ژئوپارک قشم را به عنوان یکی از ژئوپارک های مهم و توریستی دنیا نیازمند نگاه ملی می داند و می گوید: درآمد کشور چین از ۸ ژئوپارک خود که به ثبت جهانی رسیده ، چندین برابر درآمد نفتی ایران است؛به یقین برای رسیدن چنین وضعی باید تمام ارگان های مانند محیط زیست، وزارت علوم، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، سازمان زمین شناسی، و غیره به کمک منطقه آزاد قشم بیایند.
لاریجانی تعداد بازدید کننده های تنگه چاهکوه را درایام نوروز ۴۶ هزار نفر اعلام می کند و می افزاید: پارسال حدود ۶۰ هزار نفر از این جاذبه دیدن کردند، اما برنامه ما این است که این تعداد در ۵ سال آینده به ۶۰۰ هزار نفر تا یک میلیون نفر برسد.

● چرایی اسم چاهکوه

در پایان این گزارش بدنیست به دلیل نامگذاری چاهکوه اشاره کنیم و بگوییم که دلیل نامگذاری چاهکو، وجود چاه هایی است که در ابتدای دره حفر شده است. چند چاه کم عمق و کانال هایی برای هدایت آب، از سوی اهالی روستای چاهو حفر شده و زیبایی این تنگه را دوچندان می کند. از آنجا که با توجه به گرم و خشک بودن منطقه، آب شیرین ذخیره شده ارزش بالایی دارد، این چاه ها محل ذخیره آب باران است. این کانال ها و چاه ها، قدمتی باستانی دارند و از زمان های دور برای تأمین آب شیرین اهالی این بخش از جزیره مورد استفاده قرار داشته است.